Zniszczona droga wojewódzka przez ciężkie pojazdy budowy autostrady A4. Fot. ZDW KrakówNajwyższa Izba Kontroli przeprowadzi w tym roku – na wniosek sejmowej Komisji Infrastruktury – kontrolę prawidłowości działań w zakresie przeciwdziałania niszczeniu dróg samorządowych przy budowie autostrad i dróg ekspresowych. O zajęcie się tym problemem apelowały także środowiska samorządowe. PKD przygotował dla NIK opracowanie na ten temat.
Za przeprowadzenie tej kontroli odpowiadać będzie Delegatura Izby w Poznaniu. O zajęciu sie tym problemem – powiedział wicedyrektor Delegatury Grzegorz Malesiński – poza wnioskiem posłów, przesądziły skargi samorządowców na trudności z wyegzekwowaniem porozumień o korzystaniu z ich dróg przez ciężkie pojazdy transportujące materiały budowlane i inne ładunki na potrzeby budowy dróg szybkiego ruchu. Ich zdaniem, dobrze wykonana usługa publiczna w postaci budowy nowej drogi, nie może pogarszać jakości innych usług publicznych wykonanych wcześniej (stanu technicznego dróg lokalnych). Podczas kontroli zbadana zostanie efektywność działań administracji rządowej i samorządowej w zakresie przeciwdziałania niszczeniu dróg samorządowych, a w przypadku dopuszczenia do powstania zniszczeń, zbadana zostanie także efektywność dochodzenia przez zarządców dróg lokalnych roszczeń odszkodowawczych._x005F_x000D_
Przed przystąpieniem do działań kontrolnych, Delegatura NIK zaprosiła grono ekspertów z różnych środowisk, do udziału w panelu dyskusyjnym, mającym na celu zwrócenie uwagi instytucji kontrolującej na różne aspekty obszaru, którym będzie się zajmować. Takie wstępne zasięganie zdania ekspertów, wzorowane na działaniach odpowiedników NIK w innych krajach UE, jest już powszechna praktyką. Z dyskusji podczas spotkania, które odbyło się 6 marca w Poznaniu, wynika że zarządcy dróg lokalnych na ogół zawierają z wykonawcami inwestycji realizowanych przez GDDKiA porozumienia określające warunki korzystania z ich dróg i sposób wyrównania strat spowodowanych ciężkim, w dodatku często ponadnormatywnie przeciążonym transportem. Wykorzystywane do transportu w trakcie budowy autostrad i dróg ekspresowych drogi powiatowe bądź gminne, często nie posiadają odpowiednich parametrów technicznych, które pozwoliłyby na przyjęcie takiego ruchu, bez szkody dla ich stanu technicznego._x005F_x000D_
Szczególnym problemem – zauważył prof. dr hab. inż. Arkadiusz Madaj, dyrektor Instytutu Inżynierii Lądowej Politechniki Poznańskiej – jest niedostateczna nośność mostów i wiaduktów na takich drogach. Są to drogi dawno budowane a tylko od roku 1945 6 razy zmieniały się przepisy dotyczące projektowania mostów. Obrazowo mówiąc: mosty projektowane na ruch furmanek, muszą służyć wieloosiowym ciężarówkom z kruszywem._x005F_x000D_
Samorządowcy skarżą się przede wszystkim na to, że są pozostawieni z problemem sami sobie. W specyfikacjach przetargowych GDDKiA są zapisy, obligujące wykonawcę do wyznaczenia tras dowozu materiałów na budowę, w porozumieniu z zarządcami wykorzystywanych do tego dróg. To czy taka droga zostanie zniszczona stanowi ryzyko wykonawcy, zgodnie z podziałem ryzyk na kontrakcie, nazywanym “matrycą ryzyk” – tłumaczył zastępca dyrektora Departamentu Realizacji inwestycji GDDKiA Marcin Nowacki. Rolę inwestora widzę jako moderatora między stronami – dodał._x005F_x000D_
Interesujący przypadek miał miejsce na terenie działania Oddziału Generalnej Dyrekcji w Poznaniu. W grudniu 2014 roku podpisany został kontrakt na budowę odcinka drogi S-5 Mieleszyn-Gniezno i zgodnie z procedurą wykonawca wskazał drogi, po których będzie dowoził materiały. Wskazał wybudowany wcześniej odcinek tej drogi, którego utrzymanie GDDKiA zleciła w systemie “Utrzymaj standard” prywatnej firmie. Ta firma nie chciała zgodzić się na ciężki transport, gdyż tego nie przewidywała specyfikacja przetargu który wygrała. Tu mediacja GDDKiA była szybka i skuteczna – powiedział dyrektor poznańskiego Oddziału Ryszard Sikora – i porozumienie zostało zawarte._x005F_x000D_
W panelu przedstawiono również opracowanie Polskiego Kongresu Drogowego, które powstało na podstawie informacji dostarczonych m.in. przez Konwent Dyrektorów Zarządów Dróg Wojewódzkich a zwłaszcza ZDW w Krakowie, Krajową Radę Zarządców Dróg Powiatowych i poszczególne powiatowe zarządy dróg, m.in. w Bełchatowie, Wieruszowie, Łasku, Sieradzu i Lublinie._x005F_x000D_
PKD przypomina w nim wieloletnie boje samorządowców o ustanowienie skutecznych mechanizmów ochrony dróg lokalnych. 4 lipca 2012 roku Marszałkowie województw zebrani na Konwencie przyjęli stanowisko dotyczące podjęcia wspólnej inicjatywy przez Jednostki Samorządu Terytorialnego i przez Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej na rzecz odbudowy dróg samorządowych, zniszczonych w związku z budową autostrad i dróg ekspresowych na terenie kraju. Zwrócili uwagę władz państwowych na fakt, że realizacja Programu Budowy Dróg Krajowych na lata 2011-2015, zagraża istnieniu samorządowej infrastruktury drogowej, nieprzystosowanej do pełnienia funkcji dróg dojazdowych do terenów budowy, oraz przejęcia ruchu ciężkiego z autostrad i dróg ekspresowych. W związku z tym zażądali stworzenia programu finansowania odbudowy zniszczonych dróg. Niestety, głos marszałków został zignorowany przez ówczesnego ministra transportu._x005F_x000D_
Szczególnie trudna sytuacja panuje na drogach powiatowych. Pełnią one inne funkcje w sieci (obsługa ruchu lokalnego i działalności gospodarczej, w tym wydobywczej, a jednocześnie charakteryzują się gorszym standardem niż drogi wojewódzkie. Znane są też problemy finansowe powiatów._x005F_x000D_
Na tym szczeblu dobrze tez widać, że teoria i porozumienia to jedno, a praktyka – to zupełnie inna sprawa. Porozumienia podpisuje generalny wykonawca który jednak z reguły do realizacji kontraktu wykorzystuje podwykonawców. Ci, na ogół dobrze znający teren, nie czują się związani żadnymi porozumieniami i jeżdżą tak jak im się najbardziej kalkuluje. Szczególnie daje się we znaki problem nadmiernego obciążania samochodów ciężarowych. W pow. sieradzkim rekordem było zatrzymanie i zważenie wywrotki czteroosiowej, która ważyła 63 tony (na drodze gdzie dopuszczalny nacisk na oś wynosi 8 ton)._x005F_x000D_
Polski Kongres Drogowy wspiera starania samorządowców o znalezienie systemowego rozwiązania -w rodzaju Programu proponowanego przez marszałków. W niedawnych konsultacjach projektu Programu Budowy Dróg Krajowych na lata 2014-2023, PKD zawarł w przekazanej do Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju opinii przypomnienie konieczności wydzielenia środków na naprawę dróg lokalnych, zdegradowanych w trakcie budowy dróg ekspresowych i autostrad._x005F_x000D_
Pewną nadzieję daje zmiana unijnych przepisów dotyczących zamówień publicznych. Nowe Dyrektywy weszły w życie 17 kwietnia 2014 r., a państwa członkowskie mają dwa lata na implementację nowych rozwiązań do krajowych porządków prawnych, co oznacza, że ma to nastąpić najpóźniej 18 kwietnia 2016 r. Nowe przepisy mają promować pozaekonomiczne cele zamówień publicznych takie jak ochrona środowiska, integracja społeczna czy wspieranie innowacyjności i pozwalać na wybór oferty w oparciu o kryterium cyklu życia produktu czy ocenę sposobu wykonania robót budowlanych, dostaw czy usług. Zamówienia publiczne to nie tylko proces zmierzający do wyboru oferty najkorzystniejszej, ale również sposób realizacji zadań publicznych – tak można streścić filozofię nowego podejścia. Jeśli potraktować to poważnie, to nie byłoby miejsca na dostrzeżone przez NIK psucie jednej części dobra publicznego podczas tworzenia innego._x005F_x000D_